سیستم اعلام حریق چیست و چگونه کار میکند؟

سیستم های اعلام حریق (Fire Alarm Systems) برای تشخیص و اعلام بروز و وقوع آتش سوزی به صورت خودکار و دستی به وجود آمده اند. این سیستم ها بایستی به صورت کلی قادر باشند که بروز آتش در فضای تحت پوشش خود را تشخیص داده و این موضوع را به اطلاع ساکنین برساند تا آنها بتوانند در اسرع وقت نسبت به تخلیه آن محیط و یا مقابله با آتش قبل از گسترش اقدام نمایند.

سیستم های اعلام حریق با این تعریف دو دسته کار را انجام می دهند:

1- تشخیص بروز آتش (Fire Detection) و

2- اعلام وقوع حریق (Fire Signalling)

که هر دو دسته از طریق یک سیستم کنترل مرکزی (Fire Alarm Control Panel) انجام می دهد. در حقیقت تابلوی مرکزی سیستم اعلام حریق در هر ساختمان، قلب سیستم ایمنی آن ساختمان محسوب می شود. این مرکز کنترل سیستم اعلام حریق از طریق مدارات الکترونیکی با تجهیزاتی که در کل فضای تحت پوشش پخش شده اند این دو مهم را انجام می دهد. در ادامه به طور تفصیلی این تجهیزات و مدارات را شناخته و با آنها آشنا می شویم.

تابلوی کنترل سیستم اعلام حریق (Fire Alarm Control Panel)

این تابلو شامل مدارات الکترونیکی و منابع تغذیه و دیگر تجهیزات لازم است تا آنرا قادر کند که بتواند کل سیستم اعلام حریق را راهبری نماید. این تابلو مرکز سیستم اعلام حریق در هر ساختمان است و کنترل سیستم اعلام حریق را در دست دارد. همچنین کلیه دستورات و قوانینی که راه انداز سیستم برای آن نوشته است نیز در این مرکز نگهداری و در زمان مناسب بر اساس برنامه از پیش تعیین شده اجرا می شود.

تابلوی کنترل سیستم اعلام حریق چندین کار را بایستی با هم انجام دهد. اول نشان دادن وضعیت سیستم و نمایش پیغام های خطا، حریق، تست و یا غیرفعالسازی هر کدام از قسمت های سیستم. این یکی از مهمترین وظایف این تجهیز است. اگر به هر دلیلی تابلو نتواند پیغام ها را به درستی و در زمان مناسب نمایش دهد، شاید بروز یک حریق و فعال شدن دتکتورها نیز فایده چندانی نداشته باشد چون کاربر یا آتش نشان در زمان لازم نمی تواند محل بروز حریق را پیدا کند. همچنین در مواردی که خطایی در سیستم بروز نماید باید تابلو براساس استاندارد بتواند نوع و محل بروز خطا را به نحوی نمایش دهد تا مسئول تعمیر و نگهداری سیستم بتواند در اسرع وقت به موضوع رسیدگی کند. نمایش موارد دیگر نیز هر کدام اهمیت خود را دارد و صحت عملکرد آنها بایستی در بازدیدهای دوره ای بررسی و تایید شود.

دومین وظیفه مهم تابلوی کنترل سیستم اعلام حریق ایجاد دسترسی برای کاربر جهت اعمال دستورات به سیستم است. بر روی همه تابلوهای کنترل سیستم اعلام حریق کلیدهایی برای ریست کردن، خاموش کردن آژیرها در زمان حریق، تست مدارهای ورودی و خروجی و ورود به منوی تنظیمات وجود دارد. هرکدام از این کلیدها می تواند در مواقع مختلف عملکرد مهمی داشته باشد و فرمان متفاوتی را به سیستم اعمال نماید. این کلیدها همچنین می تواند در زمان برنامه ریزی اولیه سیستم نیز به کمک راه انداز بیاید و در (Cause and Effect) دخیل باشد. علاوه بر اینها، کلیدهایی مانند Day Mode و یا Sounders Off نیز در برخی تابلوها وجود دارد که در عملکرد و حساسیت سیستم تاثیرگذار است.

دیگر وجهه در تابلوی مرکزی سیستم اعلام حریق بردهای الکترونیکی و منابع تغذیه هستند. این بردها و مدارات که در اکثر مواقع شامل کارت پردازنده، برد تغذیه اصلی، منبع تغذیه داخلی و برد نمایشگر است در حقیقت سخت افزار داخلی تابلو برای انجام محوله به آن است. از طریق این سخت افزارها اول اینکه تجهیزات میدانی (Field Devices) از قبیل دتکتورها، آژیرها، ماژول ها و… به تابلو متصل می شوند و دوم از طریق منبع تغذیه و بردهای واسط، تغذیه به آنها رسیده و سیگنال از آنها دریافت می شود. همچنین این مدارات، برنامه ها و پیکر بندی اصلی را نیز در خود حفظ می کنند و براساس آن سیگنال ها را از ورودی ها دریافت و خروجی ها را فعال می کنند.

بهتر است همینجا رابطه (Cause and Effect) که به اختصار C&E گفته می شود را نیز تعریف کنیم. این رابطه که به فارسی می توان آنرا رابطه علت و معلول نامید در واقع منطقی است که برنامه ریز در زمان راه اندازی برای کلیه تجهیزات سیستم اعلام حریق تعریف می کند و در زمان بروز حریق این رابطه است که فعال شدن تجهیزات سیستم اعلام حریق را مشخص میکند. برای فهم بهتر می توان این رابطه را اینجور نشان داد که در زمانی که یک دتکتور فعال می شود، این رابطه C&E است که مشخص می کند که کدام آژیرها روشن شوند، کدام خروجی ها فعال شوند، کدام درب ضدحریق بسته شود، کدام سیستم تهویه خاموش شود و چه متنی بر روی صفحه نمایشگر نمایان شود. پس نوشتن این منطق کل سناریو بروز حریق را تحت تاثیر قرار می دهد.

پیش از معرفی تجهیزات لازم است تا موضوع دیگری را نیز تعریف کنیم. سیستم های اعلام حریق در حالت کلی به دو نوع تقسیم می شوند. سیستم ها و قطعات اعلام حریق متعارف (Conventional Fire Alarm System) و سیستم ها و قطعات اعلام حریق آدرس پذیر یا هوشمند (Intelligent Fire Alarm System). هر دو نوع سیستم به صورت عمده در ساختمان ها و صنعت کاربرد دارند و تولید کنندگان عمده آنان را تولید می کنند. اما در حالت کلی سیستم های متعارف معمولا در پروژه های کوچک قابل استفاده است و سیستم های آدرس پذیر در پروژه های بزرگ تر استفاده می شوند. در مقاله دیگری با تفاوت های این دو سیستم بیشتر آشنا می شویم. تنها نکته ای که اینجا نیاز به ذکر دارد این است که تجهیزات میدانی سیستم های اعلام حریق مانند دتکتورها و آژیرها و… می توانند ذیل هر کدام از سیستم های متعارف یا آدرس پذیر باشند ولی در حالت کلی در عملکرد آنها تفاوت زیادی وجود ندارد و عملکرد در اکثر مواقع یکسان است، البته تجهیزات آدرس پذیر در اکثر مواقع پیچیده تر ساخته می شوند و امکانات بیشتری ارائه می دهند.

آشکارسازهای بروز حریق (Fire Detectors)

آشکارسازهای حریق در واقع تجهیزاتی هستند که می توانند بروز حریق را از طریق اندازه گیری و تشخیص محصولات طبیعی آتش تشخیص داده و از طریق ارسال سیگنال به تابلوی کنترل سیستم اعلام حریق، مخابره نمایند. وقوع هر حریق برابر با تولید محصولات طبیعی آتش است. این محصولات شامل دود، حرارت، شعله و گازهای متصاعد شده می شود. پس هر نوع از آشکارسازها با تمرکز بر روی یک یا چند محصول می توانند بروز آتش را تشخیص دهند. به همین صورت است که آشکارسازهای دودی / حرارتی یا ترکیبی وجود دارند و هر دو محصول را همزمان تشخیص می دهند. نوع کارکرد و کاربرد هر کدام از این آشکارسازها متفاوت است و هر کدام نسبت به دیگری نقاط قوت و ضعف دارند. هر کدام را می توان بر اساس استانداردهای طراحی در مکان هایی استفاده کرد و بعضی را نمی توان در شرایط خاصی نصب و استفاده کرد، همچنین سرعت تشخیص حریق نیز در هر کدام متفاوت است و بیان این تفاوت ها مقاله دیگری می طلبد ولی شاید این نکته اینجا قابل بیان باشد که آشکارسازهای دود (Smoke Detectors) پر کاربردترین و پر مصرف ترین نوع از آشکارسازها هستند که هم سرعت تشخیص قابل قبولی دارند و هم در بسیاری از کاربری ها قابل نصب هستند.

ادوات هشدار حریق (Fire Signalling Devices)

وقتی بروز حریق از طریق آشکارسازها به تابلوی کنترل مرکزی سیستم اعلام حریق مخابره می شود، یکی از کارهایی که بلافاصله توسط سیستم انجام می شود، به صدا در آمدن ادوات هشدار بروز حریق مثل آژیرهای حریق، چراغ های نشانگر و زنگ های حریق است. روشن شدن و به صدا درآمدن این تجهیزات برابر با هشدار برای ساکنین در فضا و تخلیه محل بروز حریق است. این عمل می تواند خسارات جانی از بروز حریق را به طور فزاینده ای کاهش دهد، البته در صورتیکه ساکنین به آن واکنش نشان داده و عملیات خروج را آغاز کنند. این تجهیزات بر طبق استاندارد بایستی طوری جانمایی شده باشند که در همه جای محیط صدای آنها به خوبی شنیده شود و نور آن دیده شود و حتی اگر فردی در ساختمان خواب باشد با صدای آن هشیار شده و محیط را ترک نماید. در برخی از موارد و در زمان هایی که این امکان هست که فرد حاضر در محیط به دلیل شرایط کاری مجبور به استفاده از محافظ صوتی باشد، استاندارد توصیه می کند که علاوه بر هشدار صوتی، از آژیرهای همراه با چراغ چشمک زن استفاده شود.

ماژول های ورودی/خروجی (Input/Output Modules)

ماژول ها یا بردهای ورودی/خروجی مخصوص سیستم های اعلام حریق آدرس پذیر هستند. این بردها در حقیقت وظیفه ارتباط سیستم اعلام حریق با تجهیزات و سیستم های جانبی و تاسیساتی ساختمان ها را دارد. ماژول های ورودی برای انتقال سیگنال از تجهیزات به سیستم اعلام حریق است. مثلا از طریق ماژول ورودی می توان یک دتکتور شعله متعارف را در یک سیستم آدرس پذیر استفاده کرد و سیگنال از دتکتور از طریق ماژول ورودی به سیستم آدرس پذیر ارسال می شود. یا در مثالی دیگر می توان وضعیت تابلوی کنترل سیستم اطفاء حریق اتوماتیک (Fire Suppression Control Panel) را از طریق یک یا چند ماژول ورودی به تابلوی مرکزی سیستم اعلام حریق گزارش کرد. به عنوان مثال برای ماژول خروجی نیز می توان به ماژول ارسال فرمان خاموشی به هواساز در زمان بروز حریق یا ماژول فرمان به فن فشار مثبت در دستگاه پله اشاره کرد.

به صورت عمومی ماژول های خروجی، فرمانی را از سیستم اعلام حریق به سیستم های جنبی اعمال می کنند، در صورتیکه ماژول های ورودی سیگنال را به سیستم اعلام حریق گزارش می کنند. البته در برندهای مختلف ماژول ها ورودی/خروجی به صورت توامان یا ماژول هایی با چند ورودی و خروجی هم ساخته و مورد استفاده قرار می گیرد.

پایان بندی:

در این مقاله سعی شد تا با اشاره هایی هرچند کوتاه کلیات سیستم های اعلام حریق به صورتی بیان شود تا همه بتوانند با این مفاهیم آشنا شده و از آن بهره ببرند.

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در پخش ارسال دیدگاه مطرح کرده تا به هر چه بهتر شدن این مطلب کمک کنید.